การพัฒนาสมองและอารมณ์เด็กปฐมวัยด้วย SEL – หลักสูตรที่ครูควรรู้

การศึกษาปฐมวัยเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาเด็กในทุกมิติ ซึ่งการเรียนรู้ด้านสังคมและอารมณ์ หรือ Social Emotional Learning (SEL) เป็นอีกหนึ่งเรื่องที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางว่าเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ส่งผลต่อความสำเร็จในชีวิตของเด็กในระยะยาว

คณะการศึกษาปฐมวัย มหาวิทยาลัยหอการค้าไทย จึงได้รวบรวมและสรุปข้อมูลสำคัญเพื่อช่วยให้ครูปฐมวัยและผู้ที่เกี่ยวข้องกับเด็กปฐมวัยได้รับความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ
SEL มากขึ้น

การเรียนรู้ด้านสังคมและอารมณ์ (SEL) คือ กระบวนการที่เด็กพัฒนาความเข้มแข็งทางสังคมและอารมณ์ ซึ่งครอบคลุมทักษะที่หลากหลาย เช่น การจัดการความเครียด การตัดสินใจอย่างรับผิดชอบ การตั้งเป้าหมาย และการสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น กระบวนการนี้เป็นไปในลักษณะที่เน้นจุดแข็งของเด็กแต่ละคนและมีพัฒนาการต่อเนื่องตั้งแต่แรกเกิดไปจนตลอดชีวิต สำหรับเด็กปฐมวัย SEL จะเน้นย้ำถึงการระบุความรู้สึกของตนเอง การพัฒนาความเห็นอกเห็นใจและความเข้าใจในมุมมองที่หลากหลายของผู้อื่น รวมถึงการส่งเสริมทักษะการแก้ปัญหาร่วมกัน การบูรณาการการเรียนการสอน SEL เข้าไปในห้องเรียนอย่างตั้งใจจะช่วยเสริมสร้างสมรรถนะหลักห้าด้าน ได้แก่ การตระหนักรู้ในตนเอง การตระหนักรู้ทางสังคม การจัดการตนเอง ทักษะความสัมพันธ์ และการตัดสินใจอย่างรับผิดชอบ

ทักษะทางสังคมและอารมณ์ของเด็กปฐมวัยเป็นองค์ประกอบสำคัญของความพร้อมในการเข้าโรงเรียนและการพัฒนาเด็กอย่างมีสุขภาพดี ทักษะเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อความสำเร็จในโรงเรียนและชีวิตระยะยาว การพัฒนา SEL ในช่วงปฐมวัยมีความเชื่อมโยงกับผลลัพธ์เชิงบวกที่หลากหลายในวัยผู้ใหญ่ ซึ่งรวมถึงสุขภาพจิตที่ดี ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลที่มั่นคง การศึกษาที่สูงขึ้น การมีส่วนร่วมทางสังคม การจ้างงานที่มีประสิทธิผล และสุขภาพกายที่ดีในภายหลัง การนำ SEL มาใช้ในห้องเรียนจึงสามารถปรับปรุงผลลัพธ์ระยะยาวในชีวิตของนักเรียนได้ แม้หลังจากที่พวกเขาออกจากโรงเรียนไปแล้ว

การนำหลักสูตร SEL มาใช้ตั้งแต่ระดับปฐมวัยจะช่วยปรับปรุงความสามารถทางการเรียน พฤติกรรม และบรรยากาศของโรงเรียนในระดับปฐมวัยได้อีกด้วย การสอนทักษะทางสังคมและอารมณ์ยังสามารถช่วยป้องกันพฤติกรรมบางอย่างที่ผู้ใหญ่ที่ทำงานกับเด็กอาจจะเผชิญได้ เนื่องจากAพฤติกรรมบางอย่างของเด็กเกิดจากการที่เด็กยังไม่มีคำพูดหรือทักษะในการสื่อสารความต้องการของตนเองอย่างเหมาะสม ยิ่งไปกว่านั้น การเรียนรู้ด้านสังคมและอารมณ์ยังส่งเสริมความเป็นอยู่ที่ดีของครู และสามารถลดภาวะหมดไฟในการทำงานของครูได้อีกด้วย

การพัฒนาทักษะทางสังคมและอารมณ์ในเด็กปฐมวัยถือเป็นการลงทุนพื้นฐานที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อความสำเร็จตลอดช่วงชีวิตของเด็กปฐมวัยอย่างแท้จริง ทักษะเหล่านี้ไม่ใช่เพียงแค่ทักษะเสริมหรือทักษะที่ “อ่อน” แต่เป็นกระบวนการพัฒนาที่เป็นรากฐานสำคัญที่ช่วยหล่อหลอมความสำเร็จในทุกด้านของชีวิต ตั้งแต่ความสามารถในการจัดการอารมณ์ของตนเอง การสร้างความสัมพันธ์ที่ดี การตัดสินใจอย่างมีเหตุผล ไปจนถึงการมีส่วนร่วมในสังคมและอาชีพการงานในอนาคต การให้ความสำคัญกับ SEL ในช่วงปฐมวัยจึงเป็นการวางรากฐานที่แข็งแกร่งสำหรับการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีสุขภาพดี มีความสุข และสามารถปรับตัวเข้ากับการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ได้ การลงทุนนี้ครอบคลุมผลกระทบที่กว้างขวาง ทั้งด้านการรับรู้ อารมณ์ สังคม และแม้กระทั่งสุขภาพกาย ซึ่งทำให้ SEL กลายเป็นองค์ประกอบหลักของหลักสูตรที่จำเป็นต่อการพัฒนาเด็กอย่างรอบด้าน ไม่ใช่เพียงแค่ส่วนเสริม การบูรณาการ SEL อย่างเป็นระบบในสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ยังช่วยให้ประโยชน์เหล่านี้ขยายผลไปสู่ระบบการศึกษาและสังคมโดยรวม การที่ครูเข้าใจถึงความสำคัญอันลึกซึ้งนี้ จะช่วยยกระดับบทบาทของตนจากการจัดการปฏิสัมพันธ์ในแต่ละวันไปสู่การหล่อหลอมพลเมืองที่มีคุณภาพในอนาคต

The Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (CASEL) เป็นองค์กรชั้นนำที่ได้กำหนดทักษะ SEL ออกเป็น 5 สมรรถนะที่เชื่อมโยงและส่งเสริมซึ่งกันและกัน กรอบแนวคิดนี้เป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางและใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาหลักสูตรและกิจกรรม SEL ทั่วโลก การทำความเข้าใจสมรรถนะเหล่านี้เป็นสิ่งสำคัญสำหรับครูปฐมวัยในการออกแบบกิจกรรมและสภาพแวดล้อมที่ส่งเสริมพัฒนาการของเด็กอย่างมีประสิทธิภาพ สมรรถนะทั้ง 5 ประกอบด้วย

• การตระหนักรู้ในตนเอง (Self-Awareness):
  ความสามารถในการเข้าใจอารมณ์ ความคิด และคุณค่าของตนเอง ซึ่งสิ่งเหล่านี้มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมในบริบทต่างๆ รวมถึงความสามารถในการตระหนักถึงจุดแข็งและข้อจำกัดของตนเองด้วยความมั่นใจและจุดมุ่งหมาย เด็กจะเรียนรู้การระบุอารมณ์ของตนเอง เช่น ความสุข ความเศร้า ความโกรธ การเข้าใจความเชื่อมโยงระหว่างความรู้สึก ความคิด และพฤติกรรม การตระหนักว่าอารมณ์ทั้งหมดเป็นสิ่งที่ยอมรับได้แต่พฤติกรรมบางอย่างอาจไม่เหมาะสม และการมีกรอบความคิดแบบเติบโต (growth mindset) รวมถึงความมั่นใจในตนเอง
• การจัดการตนเอง (Self-Management):
  ความสามารถในการจัดการอารมณ์ ความคิด และพฤติกรรมของตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพในสถานการณ์ต่างๆ เพื่อบรรลุเป้าหมายและความปรารถนา รวมถึงความสามารถในการชะลอความพึงพอใจ จัดการความเครียด และรู้สึกมีแรงจูงใจและมีส่วนร่วมในการบรรลุเป้าหมายส่วนบุคคลและส่วนรวม ซึ่งรวมถึงการใช้กลยุทธ์การจัดการความเครียด เช่น การหายใจลึกๆ หรือการนับเลข การแสดงออกถึงวินัยในตนเองและความมุ่งมั่น การกำหนดเป้าหมายส่วนบุคคลที่ทำได้จริงและวางแผนเพื่อไปให้ถึงเป้าหมายนั้น และการจัดการพฤติกรรมของตนเองในห้องเรียน
• การตระหนักรู้ทางสังคม (Social Awareness):
  ความสามารถในการเข้าใจมุมมองและเห็นอกเห็นใจผู้อื่น รวมถึงผู้ที่มาจากภูมิหลัง วัฒนธรรม และบริบทที่หลากหลาย รวมถึงความสามารถในการรู้สึกเห็นอกเห็นใจผู้อื่น เข้าใจบรรทัดฐานทางสังคมที่กว้างขึ้นสำหรับพฤติกรรมในสถานการณ์ต่างๆ และตระหนักถึงทรัพยากรและการสนับสนุนจากครอบครัว โรงเรียน และชุมชน ซึ่งแสดงออกผ่านการระบุความรู้สึกของผู้อื่นจากสีหน้า ท่าทาง และบริบท การเข้าใจว่าผู้คนสามารถมีความรู้สึกหรือมุมมองที่แตกต่างกันในสถานการณ์เดียวกัน และการแสดงออกถึงความเห็นอกเห็นใจ ความเมตตา และความกตัญญูต่อผู้อื่น
• ทักษะความสัมพันธ์ (Relationship Skills):
  ความสามารถในการสร้างและรักษาความสัมพันธ์ที่ดีและสนับสนุน และในการนำทางสถานการณ์กับบุคคลและกลุ่มที่หลากหลายได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงความสามารถในการสื่อสารอย่างชัดเจน รับฟังอย่างกระตือรือร้น ร่วมมือ ทำงานร่วมกันเพื่อแก้ปัญหาและเจรจาความขัดแย้งอย่างสร้างสรรค์ ทักษะเหล่านี้รวมถึงการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพและรับฟังอย่างกระตือรือร้น การพัฒนาความสัมพันธ์เชิงบวกกับเพื่อนและผู้ใหญ่ การทำงานร่วมกันเป็นทีมเพื่อแก้ปัญหา การแก้ไขความขัดแย้งอย่างสร้างสรรค์ และการขอหรือเสนอความช่วยเหลือเมื่อจำเป็น
• การตัดสินใจอย่างรับผิดชอบ (Responsible Decision-Making):
  ความสามารถในการตัดสินใจอย่างรอบคอบและสร้างสรรค์เกี่ยวกับพฤติกรรมส่วนบุคคลและการปฏิสัมพันธ์ทางสังคมในสถานการณ์ที่หลากหลาย รวมถึงความสามารถในการพิจารณามาตรฐานทางจริยธรรมและข้อกังวลด้านความปลอดภัย และในการประเมินประโยชน์และผลที่ตามมาของการกระทำต่างๆ เพื่อความเป็นอยู่ที่ดีส่วนบุคคล สังคม และส่วนรวม ซึ่งแสดงออกผ่านการแสดงออกถึงความอยากรู้อยากเห็นและใจกว้าง การระบุวิธีแก้ปัญหาสำหรับปัญหาส่วนบุคคลและสังคม การเรียนรู้ที่จะตัดสินใจอย่างมีเหตุผลหลังจากวิเคราะห์ข้อมูล และการคาดการณ์และประเมินผลที่ตามมาของการกระทำของตนเอง

เพื่อให้ครูปฐมวัยสามารถทำความเข้าใจสมรรถนะหลักทั้ง 5 ประการของ SEL ได้อย่างรวดเร็วและชัดเจน ขอสรุปคำจำกัดความและพฤติกรรมสำคัญที่เกี่ยวข้องไว้ดังนี้

ครั้งหน้าผู้เขียนจะนำเสนอพฤติกรรมของเด็กปฐมวัยที่แสดงถึงการเรียนรู้ด้านสังคมและอารมณ์ที่ผู้ใหญ่สามารถสังเกตได้ รวมทั้งตัวอย่างกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมการเรียนรู้ด้านสังคมและอารมณ์สำหรับเด็กปฐมวัย